یبوست علل، علائم و درمان

تعریف

یبوست را می توان انجام عمل دفع روده بزرگ در زمان طولانی تر از زمان طبیعی آن تعریف کرد ( کمتر از سه بار در هفته ) ، یا دفع ناکافی مدفوع . در حالت طبیعی باقی مانده مواد غذایی مصرف شده در یک صبحانه صبح روز بعد به روده بزرگ می رسد ، عمل دفع به طور معمول ۱۲ تا ۷۲ ساعت یا کمی بیشتر بعد از مصرف غذا صورت می گیرد . نوع غذای دریافتی تا حدی بر طول زمان دفع تاثیرگذار است .

برای مثال : غذاهای غنی از فیبر در طول مسیر گوارش در مقابل آنزیم های هضمی مقاومت کرده و با جذب مقداری آب حجیم می شوند که خود محرک عمل دفع است . به عبارتی برای آن که بگوییم شخصی مبتلا به یبوست شده است، باید ۲ یا بیش‌تر از نشانه‌های زیر را حداقل به مدت ۳ ماه داشته باشد:
الف) زور زدن بیش از حد در حین اجابت مزاج
ب) مدفوع سفت و خشک
ج) احساس تخلیه ناکامل بعد از اجابت مزاج
د) دو بار یا کمتر عمل دفع در هفته

علائم زير ممكن است همراه با يبوست وجود داشته باشد

احساس پري در مقعد
احساس نفخ وگاز
احساس نياز به دفع فوري مدفوع اما عدم توانايي در دفع كامل
درد شكم و گرفتگي عضلات شكم
تهوع

علل یبوست

یک سری بیماری‌ها موجب یبوست می‌شوند، مانند کم‌کاری تیروئید و کم‌کاری سایر هورمون‌ها، بیماری دیابت ، تومورها و سرطان‌های روده.
عوامل شایعی که یبوست را تشدید می‌کند عبارتند از: نوع رژیم غذایی، نداشتن رژیم غذایی حاوی سبزی‌جات و میو‌ه‌ها، کم مصرف کردن مایعات و نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب.

علت های یبوست متعدد و گوناگون است ، نداشتن فعالیت بدنی که می تواند موجب کاهش قدرت انقباضی عضلات روده ای شود ، استفاده از مسهل ها و داروهای ملین برای مدت طولانی ، فشارهای عصبی و نگرانی ها از مهم ترین عوامل موثر در یبوست به شمار می روند .
مصرف برخی از داروها مثل داروهای ضد فشارخون بالا و برخی داروهای پایین آورنده‌ی چربی خون هم در ایجاد یبوست موثرند.

شرایط فیزیولوژیکی مثل حاملگی و افزایش سن، تعدادی از بیماری‌ها که با کاهش حرکت همراه است مانند قطع نخاعی یا بیماری‌های عضلانی مثل دیستروفی عضلانی نیز از علل یبوست‌اند.
برخی بیماری‌های روده‌ بزرگ که به جهت اختلال در حرکات روده‌ بزرگ می‌باشد مثل بیماری روده تحریک‌پذیر، بیماری‌های مرتبط به عضلات کف لگن و بالاخره افسردگی از علل دیگر ایجاد یبوست هستند. کمبود نمک در بدن نیز باعث یبوست می شود. مقدار زیادی نمک به وسیله کلیه ها جذب می شود و یا از طریق استفراغ از بدن خارج می گردد. نمک یک ماده ضروری برای جذب بهتر مواد غذایی در روده می باشد و کمبود آن می تواند یبوست را به وجود آورد.

بعضی داروها نیز باعث یبوست می شوند، از قبیل:
داروهای ضد درد
آنتی اسیدها یا داروهای ضد اسید معده
داروهای ضد فشار خون
داروهای ضد پارکینسون
داروهای ضد گرفتگی عضله
داروهای ضد افسردگی
مکمل های آهن
مکمل کلسیم
آنتی هیستامین
داروهای ادرارآور
داروهای ضد رعشه

درمان

روش درمان براساس علت آن تعیین می‌شود ، در ابتدا باید رژیم غذایی این افراد اصلاح شود ، در صورتی که جواب مناسب گرفته نشد، از داروها و به ترتیب از داروهای بی ‌ضرر، کم ‌ضرر و داروهای محرک شروع می‌کنیم تا به نتیجه مطلوب برسیم . البته تمام بیماران نیازمند مصرف دارو نیستند.

تغییر در رژیم غذایی شامل توصیه به مصرف مواد غذایی پر فیبر مانند سبزی‌جات و افزایش مصرف میوه‌جات است. افزایش تحرک و فعالیت بیمار نیز توصیه می‌شود. در صورت امکان قطع داروهایی که منجر به یبوست می‌شود یا جای گزینی آن‌ها با داروهایی که سبب یبوست نمی‌شوند، از راه‌های درمان است.
درمان کم‌کاری تیروئید و سایر بیماری‌ها باید انجام شود.

ارائه یک برنامه روزانه که در آن زمان مناسب دفع را معمولا بعد از صبحانه یا شام مشخص کرد .
مصرف جیره پرفیبر : انواع حبوبات ، نان ، آب میوه، سبزی ها ، گردو و دانه های روغنی (آفتابگردان ، کنجد )
از مصرف مواد غذایی غیر پاستوریزه و بستنی خودداری کنید . عدم درمان یبوست باعث عوارضی مانند خونریزی ناشی از بواسیر و چکیدن خون از مقعد می‌شود که در طولانی مدت برای دستگاه گوارشی و روده‌ی بزرگ مضر است. حتی ممکن است باعث ایجاد سرطان روده نیز بشود. بنابراین با توجه به پیامدهای وخیم این بیماری، تمام بیماران باید بلافاصله بعد از بروز علامت‌های آن به پزشک مراجعه نمایند. مصرف زیاد داروهای Laxatives (ملین یا ضد یبوست)، اعصاب و عضلات روده بزرگ را از کار می اندازد.

سبوس

در صورت لزوم باید در حد متوسط و به عنوان یک جیره تکمیلی مصرف گردد .
مصرف بیش از حد سبوس ممکن است منجربه دفع اسهال یا وقفه روده گردد .
ابتدا با مقادیر کم شروع و تدریجا میزان آن را افزایش دهید .

مایعات

روزانه حداقل ۲۰۰۰ سی سی (۸ لیوان ) مایعات بنوشید .

فعالیت

یک برنامه ورزشی منظم نظیر پیاده روی ، ورزش های سبک و . . . طرح ریزی نمایید .

مسهل ها

مصرف طولانی مدت مسهل ها و ملین ها ممنوع بوده و تا زمانی که تمامی روش های فوق غیر موثر واقع شوند باید این عمل را به تعویق انداخت .
بر اساس تجربیات دیده شده است که آلو و عصاره آن محرک خوبی برای حرکات روده است .
استفاده از روغن های معدنی برای درمان یبوست توصیه نمی شود مگر در موارد کاملا استثنایی که یبوست بسیار شدید و دفع مشکل باشد این روغن ها به شدت در جذب ویتامین های محلول در چربی به خصوص ویتامین ‏K‏ و ‏A‏ اختلال ایجاد می کنند .

یبوست در سالمندان

یبوست به علل زیر پنج بار بیشتر در سالمندان دیده می شود .
نداشتن دندان و اشکال در جویدن غذا باعث حذف غذاهای فیبر دار می شود.
کاهش اشتها پیش می آید و در نتیجه کاهش فعالیت غدد مخاطی و کاهش ترشح غدد بزاقی را داریم .‏
‏داشتن زندگی غیر فعال و نداشتن حرکت.
استراحت طولانی در تخت باعث کاهش فعالیت عضلات شکم می شود .
خوددرمانی : استفاده بیش از حد از تنقیه و ملین ها. ‏

اقدامات مربوط به مشکل دفع در افراد سالمند

تعیین الگوی طبیعی دفع.
تشویق به نوشیدن شش تا هشت لیوان آب در روز اگر شرایط طبی اجازه دهد .
اجرای تمرینات ورزشی منظم به طور پیوسته حتی در حال بستری بودن.
ممانعت از مصرف مسهل ها ( به خصوص روغن معدنی و روغن کرچک ).
افزایش تدریجی مواد سلولزی در رژیم غذایی و شروع آن با مقدار کم و سپس افزایش آن.
ارزیابی داروهای یبوست زای دریافتی.
اجتناب از زور زدن های بی مورد در هنگام اجابت مزاج.
رعایت زمان منظم در غذا خوردن و اجتناب از خوردن غذاهای دیر هضم.